|
TẢN MẠN CHUYỆN 52 NĂM TRƯỚC...
Tác giả bài viết - ông Hồ
Chí Hưng, tháng 10/1965
Và
sau 50 năm, tác giả (giữa) trở lại Kraków nhận Danh hiệu "Lãnh sự danh dự " do
Học Viện AGH trao tặng
Tập trung đi học nước ngoài
Vào khoảng nửa cuối tháng 7 năm1965,
tôi nhận được thông báo của Vụ Đại học và Trung học chuyên nghiệp, Bộ Giáo dục
(thời ấy) thông báo được cử đi học nước ngoài, chiều ngày 24 tháng 7 năm 1965
chúng tôi tập trung tại Trường cấp 2 Ngô Sĩ Liên, phố Hàm Long, Hà Nội để làm
các thủ tục ban đầu và sau đó hành quân dưới trời mưa như trút nước dọc theo phố
Huế qua phố Bà Triệu đến Trường Đại học bách khoa cạnh đường Đại Cồ Việt. Chúng
tôi được biên chế thành từng tổ khoảng 12 – 15 người một tổ, hầu hết là học sinh
từ nhiều tỉnh của miền Bắc, số học sinh Hà Nội rất ít ỏi nhưng trong tổ còn có
các anh lớn tuổi đã kinh qua công tác cũng được cử đi học. Năm ấy, Lưu học sinh
đi học nước ngoài tập trung tại 3 địa điểm là Trường Đại học sư phạm ở Cầu Giấy,
Đại học bách khoa và Đại học kinh tế - kế hoạch ( Đại học kinh tế quốc dân hiện
nay), hai trường này gần nhau ở khu vực Bạch Mai, Hà Nội.
Số lượng học sinh được cử đi học nước
ngoài tập trung tại 3 địa điểm dễ đến gần 3000 người. Lớp học chính trị tại Đại
học bách khoa có khoảng 1000 người, tại đây hàng ngày chúng tôi lên lớp nghe
giảng các bài về tình hình chính trị trong và ngoài nước, về cuộc kháng chiến
chống Mỹ giành độc lập dân tộc và thống nhất đất nước, về đường lối đối ngoại
của Đảng và Nhà nước ta, trách nhiệm của người đi học nước ngoài, các nội quy,
quy chế đối với Lưu học sinh và nghe báo cáo ngoại khóa của Bộ Ngoại giao, Bộ
Giáo dục, Ban Tuyên giáo TƯ...Buổi sáng lên hội trường lớn của Đại học bách khoa
nghe giảng, buổi chiều thảo luận tổ rất hăng say, cuối đợt học chính trị viết
thu hoạch. Ai nấy đều nghiêm túc thực hiện nội quy lớp học, ở ngay Hà Nội mà số
anh em có gia đình ngoài phố cũng không một ai dám xin phép về thăm nhà. Lớp học
kéo dài đến khoảng giữa tháng 8 năm 1965, số đông Lưu học sinh lần lượt được gọi
lên Ban Chỉ đạo lớp học để nhận hộ chiếu, trang phục và lên đường. Những đoàn
đầu tiên đi Trung Quốc, đi Triều Tiên, số học sinh tập trung học chính trị tại 3
địa điểm cứ vơi dần...Mấy anh em chúng tôi chưa được gọi không khỏi lo lắng vì
đã có một số bạn được gọi lên Ban Chỉ đạo nhận giấy báo học đại học trong nước.
Tổ chúng tôi từ 15 người chỉ còn lại 5 người chưa biết có được gọi đi học hay
không? Ngày ngày, nằm dài trong phòng của Ký túc xá B7 Khoa Xây dựng, đến bữa
đến nhà bếp ăn cơm ( thực ra là mỗi người được một chiếc bánh mỳ ăn với canh bí
ngô ) và lại quay về phòng trong tâm trạng thấp thỏm. Chiến tranh phá hoại của
đế quốc Mỹ đã leo thang ra miền Bắc, hàng ngày qua báo, đài chúng tôi biết được
tình hình chiến sự trên chiến trường miền Nam và một số thành phố, địa phương
trên miền Bắc đã bị máy bay Mỹ ném bom tàn phá. Không ai bảo ai nhưng đều chung
suy nghĩ có lẽ chúng tôi sẽ ở lại và lên đường tham gia quân đội vào chiến
trường chiến đấu.
Rồi buổi sáng hôm đó, tôi còn nhớ như
in vào buổi sáng ngày 26 tháng 8 năm 1965, đang ngồi tụm lại trao đổi với nhau
về việc đi hay ở lại thì trên loa truyền thanh gắn trong phòng vang lên thông
báo của Ban Chỉ đạo mời những người có tên lên hội trường 250 gặp Ban Chỉ đạo.
Ai nấy đều trong tâm trạng thấp thỏm, không biết chuyện gì sẽ đến với mình?
Chúng tôi có mặt và được thông báo là sẽ đi Đông Âu học đại học. Những khuôn mặt
đầy lo âu đã bừng lên niềm vui sướng, các chú trong Ban Chỉ đạo đọc danh sách
Lưu học sinh đi Tiệp Khắc (cũ) , Rumani, Ba Lan, Bungari, Hungary, Anbani. Tôi
và một số anh em khác được đi Ba Lan, Đoàn đi Ba Lan năm 1965 gồm 120 người là
những Lưu học sinh tập trung học chính trị ở Đại học sư phạm, Đại học bách khoa
và Đại học kinh tế - kế hoạch, trong đoàn có đến gần 20 anh đang học trung cấp
hàng hải tại Hải Phòng. Sau khi nhận hộ chiếu, hành lý gồm vali, một bộ comple,
sơ mi, bộ quần áo ngủ, đôi giày da...chúng tôi được phép về thăm nhà và quay lại
tập trung vào ngày 29 tháng 8 năm 1965.
Hành trình từ Hà Nội đến Warszawa
Sau khi được phép về thăm nhà vài ngày,
chúng tôi tập trung lại chờ ngày lên đường, khó diễn tả niềm vui, niềm tự hào
của mình và gia đình khi được nhà nước cử đi học nước ngoài nhưng cũng có tâm
trạng xao xuyến đối với bạn bè, gia đình là những người ở lại trong nước khi mà
cuộc chiến tranh đang diễn ra khốc liệt ở trên chiến trường miền Nam và chiến
tranh phá hoại của đế quốc Mỹ đang leo thang ra miền Bắc.
Sáng 31 tháng 8 năm 1965, các tổ Lưu
học sinh tâp trung tại Trường đại học kinh tế - kế hoạch để chuẩn bị lên đường.
Ai nấy đã quần áo chỉnh tề, hồi hộp và xao xuyến, các bạn ở xa vội vã viết thư
gửi về người thân. Khoảng 15 giờ, chúng tôi đến Ga Hàng Cỏ để chuẩn bị lên tàu
hỏa liên vận đi Đông Âu. Ga Hàng Cỏ hôm ấy đông nghẹt người tiễn đưa, không chỉ
người có gia đình ở Hà Nội mà gia đình ở các tỉnh lân cận cũng về Hà Nội tiễn
đưa con em mình.
Đoàn đi Đông Âu năm đó có gần 500 người
là Lưu học sinh và Nghiên cứu sinh. Chiều muộn, tàu liên vận chuyển bánh đưa
đoàn rời ga Hàng Cỏ, chúng tôi thò đầu qua cửa sổ vẫy chào tạm biệt người thân,
dưới sân ga người ở lại cũng lưu luyến vẫy theo, những giọt lệ đọng trên khóe
mắt của những bà mẹ tiễn con đi với lời gửi gắm: Con đi mạnh khỏe nhé! Gắng học
giỏi! Tàu chạy qua cầu Long Biên và xuyên màn đêm đến Đồng Đăng, sáng sớm hôm
sau tàu đến Ga Bằng Tường của Trung Quốc. Sân ga Bằng Tường náo nhiệt tiếng
trống chiêng, biểu ngữ chào mừng...vang vọng từ loa truyền thanh những bài hát
tiếng Hoa với âm điệu lảnh lót, vui tai. Sau khi làm thủ tục nhập cảnh, chúng
tôi chuyển lên tàu Trung Quốc, tàu hỏa của Trung Quốc chạy trên đường ray lớn
theo chuẩn quốc tế (1435mm), mỗi toa có các khoang giường nằm cho 6 hành khách.
Sau một đêm mệt mỏi, thiếu ngủ vì xao xuyến với bao cảm xúc vui buồn, bữa sáng
đầu tiên ngon lành trên tàu Trung Quốc đã làm cho mọi người tỉnh táo và khỏe
hẳn. Tàu Trung Quốc to, sạch sẽ, nhân viên phục vụ nhiệt tình, chu đáo...mọi yêu
cầu về nước sôi, trà thơm để uống đều được nhanh chóng đáp ứng. Các bữa cơm
trưa, cơm tối trên tàu đối với chúng tôi là những bữa tiệc lớn với nhiều món ăn
phong phú, thơm ngon, nóng hổi...Vì chưa biết cách phục vụ của người Trung Quốc
nên nhiều anh đã ăn no mấy món đầu khi những món tiếp theo ngon hơn được đưa
tiếp lên thì bụng đã căng tròn đành ngồi nhìn tiếc nuối. Những năm ấy người mình
thiếu ăn vô cùng nên chỉ sau mấy ngày đi trên tàu Trung Quốc mà sắc mặt ai nấy
đều thay đổi, hồng hào trông thấy. Tàu chaỵ qua đất Trung quốc khoảng 4 ngày qua
Vũ Hán, Bắc Kinh, Thiên Tân, Thẩm Dương, Trường Xuân đến Mãn Châu Lý là ga cuối
cùng trên đất Trung Quốc.
Chúng tôi chuyển sang tàu Liên Xô (cũ)
tại ga Zabaican. Thời tiết miền biên giới Trung – Xô vào tháng 9 đã se lạnh,
nhìn qua cửa sổ thấy ga rộng lớn, tàu chạy ra vào ngược xuôi, khách lên xuống
đông đúc hối hả...Đi trên tàu hỏa Liên Xô có hơi khác so với tàu Trung Quốc chủ
yếu là cách phục vụ của nhân viên và các món ăn. Bữa ăn chính theo cách Châu Âu
chỉ có 3 là món súp, món chính, xalat và nước quả, thực đơn không phong phú như
trên tàu Trung Quốc. Mấy anh em đã học tiếng Nga từ trường phổ thông có dịp trau
dồi ngôn ngữ với nhân viên phục vụ trên tàu. Đâu đó trong các toa râm ran „
Giơratvuichia! Xơpaxibơ! „‘ rôm rả. Mấy anh người Nghệ An nghịch ngợm trêu nhau:
Xin bà chi bây ( Xơpaxibơ) ? Ý muốn hỏi cám ơn tiếng Nga nói thế nào? Tàu chạy
xuyên Siberi, qua rừng taiga, qua hồ Baican mênh mông như biển, nhìn qua cửa sổ
lần đầu tiên tận mắt thấy những ngôi nhà gỗ thấp thoáng trong rừng thông, rồi
rừng bạch dương, rừng phong, rừng sồi lá đã ngả màu vàng đỏ bạt ngàn...chúng tôi
tưởng như mình trong mơ. Chiều ngày 9/9/1965 đoàn tàu đã đưa chúng tôi đến nhà
ga chính ở thủ đô Matscơva, trên sân ga các bạn thanh niên Liên Xô nồng nhiệt
chào đón chúng tôi tuy không náo nhiệt như ở Trung Quốc nhưng cũng rất thân tình
và hữu nghị. Đại sứ quán của Việt Nam tại Matscơva đã cử nhiều sinh viên và
nghiên cứu sinh đang học tại đây ra sân ga giúp đỡ các đoàn về khách sạn Antai
để nghỉ ngơi trước khi tiếp tục hành trình tỏa về các nước Đông Âu. Tranh thủ
hai ngày lưu lại Matscơva, chúng tôi từng tốp, từng tốp đi ra Hồng trường (Quảng
trường Đỏ) xếp hàng vào Lăng viếng Lênin, chụp ảnh lưu niệm trước Hồng trường và
tham quan hai cửa hàng bách hóa GYM và CYM... Trong túi rủng rỉnh mấy đòng Rúp
được cấp, mỗi người ai nấy đều mua một vài thứ kỷ niệm tại đây như nước hoa, dao
cạo râu, vài hộp sữa, bánh kẹo, bao thuốc lá...
Chiều ngày 10 tháng 9 năm 1965, đoàn
lên tàu tại ga Belaruxi đi Ba Lan, tàu dừng lại ga Brest là nhà ga biên giới
giữa Ba Lan và Liên Xô để thay bộ gầm tàu hỏa cho phù hợp với đường ray của Ba
Lan (đường ray tàu hỏa Liên Xô có khổ lớn hơn so với đường ray của đường sắt Ba
Lan), sau này mới biết có sự khác nhau về khổ đường ray cũng là vì mục đích quốc
phòng. Tại ga Brest các sĩ quan biên phòng Ba Lan mặc quân phục khác với sĩ quan
biên phòng Liên Xô niềm nở chào đón chúng tôi, họ bập bẹ Wietnam? Wietnam? với
những nụ cười thân thiện. Tàu chạy tiếp vào sâu lãnh thổ Ba Lan và dừng tại ga
Đông Warszawa ( Warszawa Wschodnia ) vào trưa ngày 11 tháng 9 năm 1965. Ra đón
chúng tôi tại sân ga có anh Nguyễn Trọng Hoàn, Tùy viên Đại sứ quán Việt Nam tại
Ba Lan phụ trách Lưu học sinh, các anh cũ năm trước đang học đại học tại
Warszawa, tôi còn nhớ có anh Lê Bá Thự, anh Nguyễn Văn Thái, Anh Phan Xinh...ra
đón chúng tôi. Hôm đó trời mưa nhỏ và có gió nhẹ, lạnh nhưng ai nấy đều rất vui
sướng vì được đặt chân lên đất nước của „ rừng bách dương sương trắng nắng tràn
– Tố Hữu”, của Nhạc sĩ thiên tài F. Chopin, của Nhà Thiên văn học M. Kopecnic
nổi tiếng thế giới...Sau một đêm nghỉ ngơi tại thủ đô Warszawa, đoàn chúng tôi
được chia ra thành 3 đoàn nhỏ về thành phố Kraków, Wrocław và thành phố Łódź để
học tiếng Ba Lan trước khi vào đại học.
Năm học tiếng Ba Lan 1965 – 1966
Tôi được phân về Kraków để học tiếng Ba
Lan tại Trường đại học tổng hợp Jagiellonski – Trường là một trong những Trường
đại học lâu đời nhất ở Châu Âu thành lập năm 1364. Cũng cần nói thêm là vào năm
1965, Chính phủ Ba Lan nhận 120 sinh viên Việt Nam để đào tạo tại các trường đại
học, do số lượng nhiều nên Bộ Đại học Ba Lan đã quyết định mở thêm 2 Trung tâm
dạy tiếng Ba Lan tại Kraków và Wrocław. Tại thành phố Łódź có Trung tâm dạy
tiếng Ba Lan cho người nước ngoài đã thành lập từ lâu chỉ tiếp nhận 20 sinh viên
Việt Nam của đoàn khóa 1965 vì bạn còn tiếp nhận nhiều sinh viên từ Châu Á, Châu
Phi, các nước của thế giới Ả Rập và Châu Mỹ Latin...đến thành phố Łódź học tiếng
Ba Lan.
Chúng tôi được chia ra thành 4 lớp, mỗi
lớp có học sinh phổ thông và cán bộ đi học xen kẽ nhau, tuổi đời 18, đôi mươi,
các anh cán bộ đi học thì có anh xấp xỉ 30 tuổi. Nhớ lại năm học tiếng 52 năm
trước đây, chúng tôi thấy tự hào là chỉ trong vòng 9 tháng từ đầu tháng 10/1965
đến tháng 6/1966 anh em chúng tôi đã nỗ lực học tập từ chỗ không ai biết một câu
nói, chữ viết nào trong tiếng Ba Lan đến khi kết thúc khóa học hầu như ai cũng
đã nói suôn sẻ những câu đơn giản trong giao tiếp, cầm tờ báo Diễn đàn Nhân dân
( Trybuna Ludu) cũng đọc được tin và hiểu về tình hình chiến sự ở Việt Nam đang
xảy ra và có một số anh giỏi hơn đã có thể nói lưu loát trong giao tiếp hàng
ngày với thầy giáo và người Ba Lan. Nhớ lại những bài học đầu tiên khi mà thầy
không biết tiếng Việt, trò không biết tiếng Ba Lan, thầy và trò đánh vật với
từng con chữ, cách phát âm mới thấy sự nỗ lực của thầy và trò. Những người thầy,
cô Ba Lan năm ấy vô cùng nhiệt tình, trách nhiệm cao, tốt bụng, tất cả vì sinh
viên Việt Nam, họ cũng rất trẻ chỉ hơn chúng tôi nhiều nhất là 5 tuổi đời. Giờ
đây, khi viết lại những dòng này, tôi bồi hồi nhớ lại gương mặt của các thầy, cô
đã dạy tiếng Ba Lan, dạy Toán, Vật lý, Hóa học bằng tiếng Ba Lan cho chúng
tôi...Nay, người còn sống, người đã mất nhưng từ trong sâu thẳm trái tim mình
chúng tôi luôn nhớ về họ với lòng biết ơn sâu sắc vì nếu không có những người
thầy giáo, cô giáo Ba Lan dạy dỗ, động viên, dìu dắt chúng tôi trong năm học
tiếng thì làm sao chúng tôi có thể theo đuổi được 5 đến 6 năm học đại học và tốt
nghiệp tại các trường đại học Ba Lan đáp ứng lòng mong mỏi của Nhà nước, gia
đình khi giao nhiệm vụ cho chúng tôi trước khi lên đường đến Ba Lan học tập.
Có nhiều chuyện vui trong quá trình học
tiếng Ba Lan năm ấy, các anh năm trước thường dặn chúng tôi là người Ba Lan rất
lịch sự, câu cửa miệng là xin lỗi và cám ơn vậy nên các bạn phải nhớ để thể hiện
người Viêt ta cũng lịch sự không kém họ. Chuyện là thế này, trên mỗi tầng nhà
sinh viên có khu vệ sinh, trước cửa phòng vệ sinh nữ có dấu vòng tròn còn phòng
vệ sinh nam thì có hình tam giác. Anh ĐNC lớp tôi là cán bộ đi học đã có vợ con
ở nhà, một hôm đi vào nhà vệ sinh, không hiểu thế nào lại mở cửa vào phòng vệ
sinh nữ, anh giật mình vội quay ra nhưng nhớ là mình có lỗi thì phải xin lỗi và
anh lại lật đật quay lại mở cửa phòng vệ sinh nữ hướng vào cô gái đang ở trong
đó lắp bắp: „ Przepraszam Pani!”. Chuyện trên tàu điện chẳng may giẫm lên chân
người khách Ba Lan đứng cạnh thay vì Xin lỗi (Przepraszam) thì lại buột miệng
Dziękuję (Cám ơn), chuyện lầm lẫn từ (slowo) cũng thường xuyên, đi mua đường
(cukier) thì vào cửa hàng lại dõng dạc đề nghị bà bán hàng bán cho tôi một kg
Con gái (córka). Người Ba Lan vốn tốt bụng và cũng rất nhiệt tình nên những
trường hợp đó họ cười vui và còn tận tình hướng dẫn lại cách nói, cách phát âm
cho đúng....và còn muôn vàn chuyện thật như đùa của anh em chúng tôi trong năm
học tiếng đáng nhớ ở cố đô Kraków.
Quãng thời gian 52 năm là nửa đời của
một con người nếu Giời cho thọ đến 100 tuổi, mùa thu tháng 8 năm nay lại đến,
tôi cũng đã qua tuổi 70 và như số đông ở tuổi này, tôi luôn hoài niệm về những
năm tháng đã qua trong đó có quãng thời gian một năm học tiếng Ba Lan và gần 6
năm học đại học tại thành phố Kraków cổ kính. Những kỷ niệm cứ ùa về và trong
tôi hiện lên như một cuốn phim về buổi lên đường sang nước bạn học tập, những
ngày tháng miệt mài đèn sách trên đất nước Ba Lan...
Nhớ và biết ơn những thầy, cô giáo Ba
Lan đã dạy tôi những tiếng Ba Lan đầu tiên, nhớ và biết ơn Học Viện Mỏ - Luyện
kim AGH Kraków đã đào tạo tôi trở thành người có kiến thức. Nhớ và biết ơn nhân
dân Ba Lan đã dang rộng cánh tay đùm bọc, nuôi dưỡng nhiều thế hệ sinh viên,
nghiên cứu sinh Việt Nam trong những năm tháng chiến tranh để chúng tôi được học
tập, nghiên cứu trong những điều kiện tốt nhất tại các trường đại học của đất
nước Ba Lan.
Cám ơn Người! Ba
Lan yêu quý!
Dziękuję Tobie!
Ukochana Polsko!
Hồ Chí Hưng
- Cựu
sinh viên khóa 1965
|
